افسردگی بعد از زایمان ممکن است برای اغلب مادران بعد از تولد نوزاد اتفاق بیفتد. مادران باردار بعد از تحمل چند ماه بارداری ، لحظه متولد شدن فرزندشان یکی از لحظات زیبا و خوشایند در زندگی آنها می باشد. همه ی اطرافیان و از جمله مادر، برای نوزاد تازه متولد شده تدارکات خاصی را ترتیب می دهند. اما برخی مادران ممکن است پس از زایمان دچار استرس عاطفی و حتی جسمی شوند که باعث تغییراتی در خلق و خوی آنها می شود، این تغییرات ممکن است زمینه افسردگی بعد از زایمان را برای مادر فراهم آورد.
در این مقاله قصد داریم به موارد زیر اشاره نماییم:
- دلایل افسردگی بعد از زایمان
- علائم افسردگی بعد از زایمان
- تست افسردگی بعد از زایمان
- درمان افسردگی بعد از زایمان
افسردگی بعد از زایمان معمولاً در ماههای ابتدایی بعد از بارداری مادر رخ می دهد و در صورتی که مادر یا اطرافیان او برای درمان افسردگی اقدام نکنند ممکن است حتی بیشتر از یکسال نیز ادامه یابد.
دلایل افسردگی بعد از زایمان:
- تغییرات جسمانی:
بعد از زایمان و تولد فرزند به دلیل اینکه هورمون های مربوط به تیرویئد (استروژن و پروژسترون) در بدن کاهش می یابند، مادر احساس خستگی می کند.
- عوامل روحی:
مادران در این دوران از خواب راحت و کافی مانند گذشته برخودار نخواهند بود. بنابراین اکثر اوقات خسته و خواب آلود هستند که خود این امر به دلیل خواب آلودگی و کسالت عدم ناتوانی در مراقبت از کودک را شامل شود و مادر فکر می کند که نمی تواند از کودک تازه متولد شده به درستی مراقبت کند.
- تنهایی مادر و عدم حمایت اطرافیان:
در صورتی که مادر بخواهد به تنهایی کار مراقبت و نگهداری از نوزاد را متحمل شود و اطرافیان در این کار به او کمک نکنند، حس تنهایی در مادر را به دنبال خواهد داشت و زمینه افسردگی بعد از زایمان را فراهم خواهد کرد.
- سابقه افسردگی قبل یا در زمان بارداری:
مادرانی که در گذشته خود سابقه افسردگی دارند و یا در دوران بارداری نیز به افسردگی مبتلا بوده اند، بعد از بارداری و زایمان، علائم افسردگی در آنها بیشتر مشاهده می شود.
- شرایط جسمی مادر از نظر سلامت:
بعد از زایمان اعم از زایمان طبیعی یا سزارین، مادر از لحاظ سلامت جسمی تا مدتی به مانند گذشته نمی تواند کارهای خود را به صورت کامل و درست انجام دهد، خصوصاً در زایمان سزارین که جراحت مادر تا مدتی آزار دهنده و گاهاً دردآور خواهد بود. این شرایط می تواند کسالت آور و زمینه افسردگی را برای مادر فراهم کند.
- دید و بازدید کمتر با دوستان و اطرافیان:
بعد از تولد نوزاد، مادر بیشتر وقت خود را صرف مراقبت،نگهداری و تغذیه او خواهد نمود و این امر تا حدودی باعث می شود مادر بیشتر اوقات خود را در کنار فرزند بماند و به مانند گذشته نتواند به تفریحات، سرگرمی و دیدن دوستان و اطرافیان خود بپردازد. معاشرت کمتر ممکن است زمینه افسردگی را در مادر تشدید نماید.
علائم افسردگی بعد از زایمان:
در صورتی که مادر چندین علائم زیر را به مدت حداقل دو هفته تجربه کند، به افسردگی بعد از زایمان مبتلا می باشد:
- احساس غم و اندوه در طول شبانه روز
- احساس خشم و غضب
- زود رنج شدن بی دلیل از اطرافیان
- گریه کردن ناگهانی در بیشتر اوقات و یا جمع شدن اشک و بغض
- بی علاقه گی به تفریحات و سرگرمی هایی که در گذشته از آنها لذت میبرد
- دشواری در خواب رفتن
- بی اشتهایی یا خوردن بیش از حد غذا
- احساس گناه شدید
- احساس ناتوانی در مورد حل مسائل و مشکلات پیش رو
- داشتن افکار و احساسات منفی در رابطه با خود
- حس ترس به جهت ناتوانی در مراقبت و بزرگ کردن نوزاد
- نداشتن تمرکز کافی و حواس پرتی
- داشتن افکار منفی در مورد سلامت نوزاد
- کناره گیری از اطرافیان و یا خانواده خود
- احساس خستگی و ناتوانی بدنی در انجام کارها
- کمتر خندیدن و لبخند زدن
- عدم رقبت به رابطه جنسی
- جالب جلوه نکردن مسائلی و چیزهایی که در گذشته حس خوبی را برای مادر به دنبال داشت. مانند خوشایند نبودن خرید
- کمتر حرف زدن با اطرافیان
- گوشه گیری
- داشتن افکار خودکشی
تست افسردگی بعد از زایمان
این تست می تواند وجود یا عدم وجود افسردگی بعد از زایمان در مادر را نشان دهد.
مادران می توانند با پاسخ به سوالات زیر در تست افسردگی بعد از زایمان شرکت نمایند. پاسخ به این سوالات می تواند شرایط روحی مادر را بعد از زایمان بیان نماید و صورت نتیجه مثبت می توان برا ی درمان افسردگی مادر اقدام نمود.
1.همانند گذشته می خندید و شاد هستید؟
الف) بله، بیشتر اوقات ب) گاهی اوقات ج) نه چندان زیاد د)به هیچ وجه
2.از زندگی خود لذت می برید؟
الف) بله، مانند همیشه ب) گاهی اوقات ج) نه چندان زیاد د)به هیچ وجه
3.بابت تمامی اتفاقات در زندگی خود را مقصرمی دانید؟
الف) بله، بیشتر اوقات ب) گاهی اوقات ج) نه چندان زیاد د)به هیچ وجه
4.بدون دلیل، دچار هیجان و تشویش می شوید؟
الف) به هیچ وجه ب) نه چندان زیاد ج) گاهی اوقات د) بله، بیشتر اوقات
5.بدون دلیل هراس و ترس دارید؟
الف) بله، بیشتر اوقات ب) گاهی اوقات ج) نه چندان زیاد د)به هیچ وجه
6.توانایی انجام بیشتر کارها را ندارید؟
الف) بیشتر اوقات در انجام تمامی کارها ناتوان هستید
ب)بله ،گاهی اوقات از عهده کارهای خود بر نمی آیید.
ج) بیشتر اوقات تا حد امکان از عهده ی کارهای خود بر می آیید؟
د)از عهده تمامی کارهای خود بر می آیید.
7.خود را افسرده و غمگین و حس افسردگی بعد از زایمان دارید؟
الف) بله، بیشتر اوقات ب) گاهی اوقات ج) نه چندان زیاد د)به هیچ وجه
8.به حدی خود را افسرده حس می کنید که مشکل به خواب رفتن دارید؟
الف) بله، بیشتر اوقات ب) گاهی اوقات ج) نه چندان زیاد د)به هیچ وجه
9.احساس افسردگی باعث می شود به گریه بیفتید؟
الف) بله، بیشتر اوقات ب) گاهی اوقات ج) نه چندان زیاد د)به هیچ وجه
10.به فکر آسیب زدن به خود هستید؟
الف) بله، بیشتر اوقات ب) گاهی اوقات ج) نه چندان زیاد د)به هیچ وجه
نتیجه تست:
به تمام پاسخ های «الف»، ۳ امتیاز، «ب»، ۲ امتیاز، «ج»، ۱ امتیاز و «د»، صفر امتیاز بدهید. امتیازات را با هم جمع کنید تا مجموع کل ارقام تست به دست آید.
مرز افسردگی بعد از زایمان: ارقام 12 و 13
مرز ورود شدید به افسردگی بعد از زایمان: ارقام 14 و 15
درمان افسردگی پس از زایمان
در صورتی که مادر علائم و نشانه های افسردگی بعد از زایمان را داشته باشد، برای بهبودی سریع و جلوگیری از شدت افسردگی می بایست تحت درمان قرار بگیرد، زیرا افسردگی مادر بعد از زایمان در صورتی که درمان نشود ممکن است مخاطرات و آسیب های جدی را برای او در پی داشته باشد. مادر در این شرایط نیاز به کمک یک مشاور داشته و با مراجعه او به مشاور باید تحت درمان قرار بگیرد. مادران تحت درمان براساس علائم، نوع و شدت افسردگی توسط متخصص و دکترمشاور تحت درمان قرار می گیرد. برخی متخصصان با توجه به وضعیت مادر علاوه بر مشاوره، تجویز دارو را نیز در برنامه بهبود مادر قرار می دهند و حتی علاوه بر مادر به اطرافیان او نیز راهکارهایی برای بهبود افسردگی مادر ارائه می کنند.
دو روش علمی و مورد تایید برای درمان افسردگی بعد از زایمان به مادر توسط مشاوران و روان درمان ها ارائه می شود:
- روان درمانی بین فردی
- تکنیک درمان رفتاری –شناختی (تکنیکCBT)
روان درمانی بین فردی: در این روش مشاور یا روان درمانگر با ارائه راهکارهایی کمک می کند مادر بتواند روابط بین فردی را تقویت نموده و چترحمایتی خود را توسعه دهد و در مقابل آن بتوان انتظارات واقع بینانه ای از رفتار خود و همچنین خانواده و اطرافیان داشته باشد و به مشکل افسردگی بعد از زایمان خود خاتمه دهد.
رفتار درمانی شناختی: این تکنیک به مادر کمک می کند تا طرز افکار و نگرش خود را تغییر دهد و در نتیجه این تفکرات جدید مادر می تواند با رفتارهای سالم و واقع بینانه تری در برابر مشکلات و حوادث ناخواسته و افسردگی بعد از زایمان خود فائق آید. در این تکنیک روان درمانگر فقط بر مشکلات زمان حال مادر تمرکز کرده و بر مسائل و حوادثی که در زمان حال موجب ناراحتی و افسردگی مادر است تکیه می کند. این تکنیک باعث می شود مادر تغییراتی را در : رفتار فیزیکی – اندیشه- احساسات – طرز برخورد با مشکلات و احساسات فیزیکی خود داشته باشد که در بهبود روند افسردگی او کمک شایانی خواهد نمود. در مقابل حتی ممکن است روان درمانگر برای تسریع در بهبود افسردگی مادر او را به پزشک متخصص معرفی نموده تا در کنار مشاوره تحت درمان دارویی نیز قرار بگیرد.
کلام آخر:در صورتی که به تازگی مادر شده اید و علائم افسردگی بعد از زایمان را در خود به وضوح مشاهده می کنید. برای درمان خود سریعاً اقدام نمایید تا طعم شیرین فرزند دار شدن را با مقابله با افسردگی و اضطراب به کام خود و دیگران تلخ ننمایید، چرا که دوران کودکی و خردسالی نوزاد شما به سرعت سپری شده و این شمایید که باید ادامه زندگی را با داشتن روانی سالم و شاد و فارغ از هرگونه افسردگی سپری نمایید.
لازم به ذکر است یکی از نکاتی که خانم ها باید به آن توجه نمایند این است که قبل از بارداری از سلامت روانی خود مطمئن شوند؛ چرا که اگر علائم و نشانه های افسردگی، قبل از بارداری در خود مشاهده کنند، ممکن است بعد از بارداری و زایمان به دلایلی که ذکر شد این علائم و نشانه ها در آن ها تشدید شود.
